تصویر: زنان افغان هنگام راهپیمایی در جریان تظاهرات حقوق زنان در مرکز کابل افغانستان در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۱ تابلوهایی در دست دارند. رویترز/زهره بنسمرا
گزارش شده است که در ۳ نوامبر ۲۰۲۲ طالبان فعال سیاسی ظریفه یعقوبی و چهار تن از همکاران مرد او را در غرب کابل بازداشت کردند. بر اساس گزارش های متعدد رسانه ای در این زمان یعقوبی و همکارانش در راه اندازی یک گروه جدید زنان به نام “جنبش زنان افغانستان برای برابری” شرکت کرده بودند اما در پایان کنفرانس بازداشت شدند. تحقیقات منبع باز که توسط افغان وتنس انجام شد مشخص کرد که مردان بازداشت شده در کنار یعقوبی محمد سیرت ٬محمدرضا سازش ٬محمد عالم حکمت و حسین حسین پور هستند که توسط گزارش های رسانه ها نیز تایید شده است.
ظاهراً فعالان بیشتری در روزهای بعد بازداشت شدند. ادعاهای بازداشت یکی دیگر از فعالان و معترضان زن زینب رحیمی در ۴ نوامبر منتشر شد در حالی که در ۱۰ نوامبر طالبان فراهت پوپلزی بنیانگذار و عضو اصلی “جنبش خودجوش زنان رزمنده افغانستان” را بازداشت کردند. بر اساس گزارش های متعدد طالبان ابتدا فراهت و پدرش را بازداشت کردند اما فراهت پس از بازرسی تلفن همراهش بازداشت شد. گفته می شود که در روزهای بعد طالبان دو زن دیگر به نام های حمیرا یوسف و پروین سادات را بازداشت کردند.
گزارش های اخیر رسانه های محلی نشان می دهد که تعداد زنانی که گفته می شود بازداشت شده اند بیشتر از رقم اولیه بوده است. بر اساس گزارش ها شمایل پیکار فعال حقوق زنان در همان روز و در همان محل با ظریفه یعقوبی توسط طالبان بازداشت شد. خانواده شمایل به رسانه ها گفته اند که طالبان از ملاقات دخترشان جلوگیری کرده اند و طالبان محل سکونت آنها را تفتیش کرده و آنها را مورد ضرب و شتم قرار داده اند.
بیش از یک ماه از انتشار گزارش هایی از بازداشت ها می گذرد. به گفته سایر فعالان حقوق زنان افغان وتنس زینب رحیمی پس از دو شب بازداشت آزاد شد در حالی که ظاهراً ظریفه یعقوبی در ۱۲ دسامبر آزاد شد. سرنوشت هشت فعال دیگر چهار مرد و چهار زن همچنان نامشخص است.
افغان وتنس با چندین منبع از جمله سایر فعالان و بستگان افرادی که گفته می شود بازداشت شده اند صحبت کرد. همه نام ها به دلیل نگرانی های امنیتی تغییر کرده است.
خانواده ها نگران سلامت روحی و جسمی فعالان هستند
افغان وتنس با دو معترض حقوق زنان صحبت کرد که می‌گویند با خانواده‌های این فعالان در تماس بوده‌اند. یکی از این زنان که ما او را راحله می نامیم در ماه جنوری سال جاری توسط طالبان بازداشت شد. او به افغان وتنس گفت با وجود اینکه زینب رحیمی پس از دو شب آزاد شد اما نمی‌توانست به خانه برگردد زیرا می‌ترسید که به محلی که طالبان او را دستگیر کرده بودند بازگردد.
راحله می گوید: «می دانید زمانی که طالبان شما را از خانه تان بازداشت کنند دیگر نمی توانید به آن مکان بازگردید. “تروما همیشه وجود دارد.”
راحله همچنین خاطرنشان می کند که ننگی در اطراف جنبش اعتراضی تحت رهبری زنان وجود دارد برخی از خانواده ها در افغانستان از اعضای زن خانواده که به تظاهرات پیوسته اند اجتناب کرده اند. او اشاره می کند که چگونه بستگان خود از دست داشتن او در تظاهرات و بازداشت بعدی او توسط طالبان انتقاد کردند. این موضوع توسط سایر معترضانی که افغان وتنس با آنها صحبت کرده است نیز تکرار شده است در ماه جون زنی که قبلاً توسط طالبان در ولایت بلخ بازداشت شده بود به افغان وتنس گفت که با انتقاد خانواده خود مواجه شده است و آنها در نهایت از حمایت از او دست کشیدند.
راحله به افغان وتنس گفت که زینب بدون جایی برای رفتن تمام امید خود را از دست داد. او می افزاید که به زینب کمک کرد تا یک شب در خانه یکی از دوستانش بماند و او و دیگران در تلاش هستند تا برای این فعال محل زندگی دیگری پیدا کنند تا زمانی که بتواند افغانستان را ترک کند.
یکی دیگر از فعالان حقوق زنان که ما آن را لیلا می نامیم نیز با خانواده های بازداشت شدگان در تماس بوده است. او می گوید وقتی زینب آزاد شد آثار شکنجه روحی و جسمی در او نمایان بود.
لیلا به افغان وتنس می گوید: «حقیقت زندگی تحت طالبان شکنجه روحی است چه رسد به اینکه توسط طالبان بازداشت شده و روزها را در بازداشتگاه آنها بگذرانیم.
وقتی با لیلا مصاحبه کردیم ظریفه یعقوبی هنوز در بازداشت بود و لیلا می گوید که خانواده ظریفه نگران سلامت روحی و جسمی او بودند. لیلا به افغان وتنس می گوید که طالبان به خانواده اجازه ندادند لباس های تمیز او را تحویل دهند.
ظریفه در ۱۲ دسامبر آزاد شد زیرا افغان وتنس این مقاله را منتشر کرد. لیلا رهایی را به افغان وتنس تایید کرد اما می‌گوید که سایر فعالان همچنان در بازداشت طالبان هستند. یک حساب کاربری توییتری که به نظر می‌رسد متعلق به ظریفه است آخرین بار در تاریخ ۲ نوامبر یک روز قبل از اتهامات بازداشت او توییت کرد. با اینکه آزادی او احتمال آزادی ظریفه وجود داردبه امضای تعهدی مبنی بر عدم صحبت پرداخته شده است چیزی که دو فعال دیگر حقوق زنان قبلاً به افغان وتنس گفته بودند که مجبور بودند قبل از آزادی انجام دهند.
لیلا در طول مصاحبه اولیه خود نگرانی هایی را در مورد فراهت پوپلزی که هنوز در زمان نگارش این مقاله آزاد نشده است به اشتراک گذاشت. به گفته لیلا فراهت در اداره کانال های رسانه های اجتماعی جنبش چت های گروهی و درخواست های رسانه ای این جنبش نقش داشته است.
لیلا می گوید: «خانواده فراهت سلامت جسمی و روانی او را نگران کننده توصیف می کنند. به گفته خانواده او فراهت بسیار ضعیف شده است.
لیلا می گوید که خانواده در ترس زندگی می کنند و در ابتدا می ترسیدند که بازداشت این فعال را به اطلاع عموم برسانند.
لیلا توضیح می‌دهد: «مادر فراهت به شدت بیمار است و به دلیل ضربه‌های ناشی از بازداشت فراهت در بیمارستان بستری شده است. آنها جزئیات وضعیت فرهات را با ما در میان نمی گذارند زیرا می ترسند شانس ملاقات با او را از دست بدهند.
راحله و لیلا هر دو معتقدند که سطح فعالیت و مشارکت رسانه‌ای زنان بر طول مدت بازداشت آنها تأثیر گذاشته است اما لیلا می‌افزاید که کارمندان طالبان در بازداشتگاهها از قوانین خاصی پیروی نمی‌کنند و غالباً تصمیمات را به دست خود می‌گیرند و این امر باعث می‌شود که وضعیت حتی غیر قابل پیش بینی تر
لیلا می‌گوید: «در برخی از بازداشتگاهها طالبان ملایم‌تر هستند و در برخی دیگر کینه بیشتری نسبت به زنان معترض دارند… هرگز نمی‌دانید [آنها چگونه واکنش نشان خواهند داد».
درباره دو زن معترض دیگر پروین سادات و حمیرا یوسف اطلاعات کمتری در دست است. لیلا به افغان وتنس گفت که می‌دانست پروین در تظاهرات شرکت کرده است و دوستان نزدیکش نگران او هستند. در یک فایل صوتی که به پروین نسبت داده شده و در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده صدای هق هق او شنیده می شود: «دو عضو طالبان در در هستند. اگر اتفاقی بیفتد به شما اطلاع می دهم.»
به گفته لیلا حمیرا بخشی از جریان اصلی جنبش زنان نبود اما معالمی بود که به طور جداگانه علیه طالبان اعتراض می کرد.
سرنوشت مردان بازداشتی
گزارش شده است که طالبان چهار مرد را در کنار ظریفه یعقوبی در ۳ نوامبر بازداشت کردند. افغان وتنس با یکی از بستگان و دوستان دو تن از مردان بازداشت شده تماس گرفت. نام آنها برای امنیت آنها تغییر کرده است.
محمد سیرت یکی از مردانی است که ظاهراً در ۳ نوامبر بازداشت شد. مجتبا خویشاوند سیرت یک کمپین آنلاین راه اندازی کرد و خواستار آزادی او شد. مجتبا در گفتگو با افغان وتنس از ایران می گوید که سیرت یک شهروند عادی بود و هیچ وابستگی به گروه های سیاسی نداشت.
سیرت نه فعالیت سیاسی داشت و نه از هیچ گروه سیاسی حمایت می کرد. مجتبا می گوید هدف اصلی او در زندگی احیای ارزش های فرهنگی و حقوق بشری بود.
او به افغان وتنس می‌گوید که پدر سیرت تلاش کرده تا او را با ضمانت آزاد کند اما تاکنون موفق نشده است و تمام خانواده بسیار نگران او هستند.
افغان وتنس همچنین توانست با مهدی یکی از دوستان محمد عالم حکمت که گفته می شود او نیز در ۳ نوامبر بازداشت شده بود صحبت کند. مهدی به افغان وتنس می گوید که عالم حتی قبل از تسلط طالبان در برنامه های حمایتی شرکت می کرد. وقتی این گروه قدرت را به دست گرفت فعالیت عالم بیشتر به یک خطر تبدیل شد.
مهدی به افغان وتنس گفت: «از زمانی که طالبان قدرت را به دست گرفتند نتوانستم شخصاً عالم را ملاقات کنم اما متوجه شدم که طالبان او را بازداشت کرده‌اند و حتی خانواده‌اش دیگر اطلاعات موثقی درباره او ندارند.
طالبان: «دست از بیرون» پشت معترضان
بازداشت های ادعایی محکومیت بین المللی را برانگیخته است. در ۴ نوامبر هیئت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) نسبت به بازداشت ها ابراز نگرانی کرد و گفت که آنها با طالبان در مورد وضعیت ظریفه یعقوبی و چهار زندانی دیگر درگیر شده اند.
هیأت دیپلماتیک ایالات متحده در افغانستان از طالبان خواست تا در ۵ نوامبر این فعالان را آزاد کنند. طالبان رسماً پاسخی نداده اند اما ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان در همان روز در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت:
دست‌هایی از بیرون پشت سر آنها [زنان معترض] است و تشویق می‌شوند که اعتراض کنند و سروصدا کنند و نوعی ناباوری ایجاد کنند که در آن دست‌ها را می‌بینیم و سازمان‌های ما آنها را کشف می‌کنند.»
طالبان که اعتراضات زنان را به فعالان جماعت یهودیان و غرب مرتبط می کند همه جا وجود دارد. آنها قبلاً فعال تمنا پریانی را که طبق گزارشات طالبان در ماه جنوری به همراه یک زن دیگر به نام پروانه ابراهیم خیل بازداشت شده بود متهم کردند که طالبان را برای تامین پناهندگی در خارج از کشور بدنام کرده است. در حوالی زمان بازداشت این زنان مجاهد بازداشت بودن زنان را انکار کرد اما در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه گفت که مقامات حق “دستگیری و بازداشت مخالفان یا کسانی که قانون را نقض می کنند” دارند.
با اینکه طالبان می‌گویند که زنان معترض از سوی غرب حمایت می‌شوند فعالان حقوق زنان که با افغان وتنس مصاحبه شده‌اند در مقاومت مدنی خود احساس تنهایی می‌کنند. در ۱۴ نوامبر برخی از فعالان زن با عنوان جمعی “صد فریاد برای عدالت” به شورای امنیت سازمان ملل متحد نامه ارسال کردند. این نامه ها گزارشی مختصر و مستند از زندگی زنان افغان در زمان طالبان بود.
راحله و لیلا هر دو نگرانی های خود را به اشتراک می گذارندعدم توجه و حمایت جامعه جهانی از جنبش های تحت رهبری زنان افغانستان.
لیلا می‌گوید: «ما بازداشت‌های همکاران خود را با سازمان‌های بین‌المللی و نمایندگی‌های دیپلماتیک خارجی در میان گذاشتیم. ما حتی صدها نامه به شورای امنیت سازمان ملل متحد نوشتیم اما متأسفانه همه تلاش‌های ما با توجه و پاسخ کم مواجه شد.»
به گفته رسانه‌ها بسیاری از سازمان‌های غیردولتی خارجی که قبلاً در افغانستان فعالیت می‌کردند به دلیل خروج کمک‌کنندگان بین‌المللی از افغانستان مجبور به فرار شدند و در برخی موارد ظاهراً کارمندان خود را پشت سر گذاشتند. با این حال مقاله‌ای توسط الجزیره توضیح می‌دهد که چگونه «فعالان زن به طور پیوسته شبکه‌های حمایتی برای زنان به حاشیه رانده شده ایجاد کرده‌اند سازمان‌های مردمی ایجاد کرده‌اند موارد خشونت مبتنی بر جنسیت را مستند می‌کنند و فضاهای امن برای زنان در استان‌های مختلف ایجاد می‌کنند.
اگرچه لیلا می‌گوید که حمایت کمی از خارج از افغانستان صورت گرفته است او همچنان نسبت به انعطاف‌پذیری جنبش‌های زنان خوشبین است.
او می‌گوید: «جنبش‌های زنان در افغانستان باعث ایجاد امید در این کشور شد. آنها بدون توجه به هر اتفاقی به مبارزه ادامه خواهند داد.»
خبرنگار افغان وتنس: افغان وتنس
۱۴ دیسمبر ۲۰۲۲